به گزارش همدان ورزش؛ محوطه تاریخی و زیررزمینی ارزانفود یکی از مجموعه معماری های دستکند استان همدان است که در سال 89 به صورت اتفاقی در اثر فعالیتهای عمرانی معدن کاران منطقه شناسایی شد. از همان سال پیگیری های لازم برای کاوش و بررسیهای باستان شناسی از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی شروع شد و در پی آن فعالیت غیرمجاز معدن کاران متوقف ماند

ورودی فعلی مجموعه در راس تپه و به صورت چاهكی به عمق تقریبی سه متر قرار دارد و ابعاد ورودی آن حدود 70 در70 سانتیمتر است.

ورودی یكی از دریچه‌ها یا هواكش‌های مجموعه است كه در سقف راهرویی تعبیه شده و توسط حفارگران بازگشایی شده و این ورودی به یكی از اتاق‌های اصلی مجموعه منتهی می‌شود.

فضاها و اتاق های این مجموعه دارای ابعاد متغیر و احتمالا كاربری های متفاوتی هستند در بدنه بیشتر آنها سكوهای سنگی وجود دارد كه شباهت زیادی به آخور احشام دارد.

در بالا و مجاورت سكوها و بدنه بیشتر فضاهای مجموعه حلقه با قلاب های تراشیده شده از سنگ بستر به شكل زیبا به چشم می خورد و این قلاب ها نیز كاربردی هستند و نظر قاطعی در خصوص عملكرد آنها وجود ندارد.

كاوش های باستان شناسی در پنج كارگاه در نقاط مختلف تپه انجام شده و هر كارگاه متشكل از تعدادی اتاق است كه همگی به هم ارتباط دارند و در بعضی قسمت ها تك اتاق هایی دیده می شود كه دارای یك ورودی و به صورت مستقل هستند.

كشف 80 اتاق حاصل كاوش های هیات باستان شناسی مستقر در روستای دست كند ارزانفود است.در فصل سوم كاوش های باستان شناسی ارزانفود اطلاعات متعددی از استقرار دوره های تاریخی در این مجموعه به دست آمده است.

معماری غنی مجموعه دست كند ارزانفود را به دوره ایلخانی میتوان نسبت داد و یین مجموعه شامل فضاهایی ساخته شده با سنگ های قلوه ای رودخانه ای و ملاگل است.

همچنین در جای جای سرزمین پهناور ایران آثار زیرزمینی با كاربری های به نسبت مشابهی وجود دارد كه در گذر زمان به واسطه موقعیت و شرایط خاص این فضاها مورد استفاده مجدد واقع شده و در كالبد و كاربری آنها تغییرات محسوسی به وجود آمده است.

نمونه مشابه را در شهر سامن حدود 15 كیلومتری ملایر – روستای انوج، حدود 45 كیلومتری جنوب غرب ملایر، مجموعه زیرزمینی روستای كمری در 50 كیلومتری شمال ملایر- را می توان نام برد.از عمده كاربری های عام كه می توان برای این مجموعه ها متصور بود استفاده به صورت پناهگاه است.

بررسی ها در مجموعه زیرزمینی ارزان نفود و نمونه های مشابه آن مثل سامن و انوج حاكی از آن است كه اینها در ابتدا با اهداف و اغراض دیگری ایجاد شده اند چراكه بیشتر زاغه ها و پناهگاه ها در زیر منازل مسكونی و قلعه ها ایجاد شده و به صورت واحدهای منفرد، مجزا و اختصاصی كاربرد داشتند.

در آثار زیر زمینی ارزانفود این امر واضح است كه آثار به عنوان یك مجموعه طراحی و ساخته شده و كاربری خاصی غیر از پناهگاه داشته است.

مجموعه دارای بخش های مختلف با كاربری های خاص متناسب با عملكردهای موردنیاز است و گستردگی و پیچیدگی این مجموعه اظهار نظر قطعی در خصوص قدمت، كاربری بخش ها، نخستین سازندگان مجموعه و دوره های متوالی استقرار و استفاده از آن را مشكل كرده و این امر نیازمند تداوم اقدامات پژوهشی است.

گفتنی است روستای ارزانفود در ۱۷كیلومتری جنوب غربی بخش مركزی همدان واقع است. این روستا بدلیل قرارگرفتن دردامنه كوه های سمت جنوب غربی كوهستان الوند از مناظر بسیار زیبایی برخورداراست كه از سمت غرب به كوه های كلاه قاضی وساوج بلاغ(به زبان محلی سرخ بلاغ) و از سمت شرق به روستای تركمان و كوه قره داغ و از سمت جنوب به روستای تكمه داش ختم می شود.