نوشته حاضر، نقش انقلاب اسلامي ايران را در بيداري و وحدت مسلمانان جهان بررسي ميكند و راهبرد اين انقلاب را درباره هماهنگي سياست داخلي و خارجي، توجه به اصول مشترك مذاهب اسلامي و دوري از سياستهاي تفرقه انداز و تأثير آن در برقراري روابط ديپلماتيك مورد اشاره قرار داده و پس از آن، علل تفرقه بين مسلمانان و اسباب تحقق وحدت اسلامي از ديدگاه امام خميني را بررسي كرده و اقدامهاي جمهوري اسلامي ايران در تحقق اين امر از برگزاري كنفرانسهاي بين المللي و تأسيس مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي را تجزيه و تحليل كرده است.
كلمات كليدي :
انقلاب اسلامي، وحدت اسلامي، تفرقه، اصول مشترك، اخوت اسلامي، امام خميني، امت واحده، مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي، سازمان كنفرانس اسلامي.
مقدمه
در عصر حاضر، بلوكهاي قدرت در عرصه روابط بين الملل فعال هستند؛ اما كشورهاي اسلامي كه روزي داراي عظمت و ابهت خاصي در جهان بودند، اكنون با مشكلات داخلي گوناگوني مواجهند. كشورهاي قدرتمند اكنون براي حفظ انسجام و دوام بقاي خود به دشمن تراشيهاي گوناگون روي آورده، و در اين راه، به سوي اسلام نشانه رفته اند. دشمنان اسلام براي از بين بردن تواناييهاي
______________________________
1 كارشناس ارشد روابط بينالملل.
________________________________________
مسلمانان به ترفندهاي مختلفي دست ميزنند كه از جمله ميتوان به تلاش براي جلوگيري از وحدت مسلمانان و ايجاد تفرقه بين آنها اشاره كرد.
در چنين وضعي مسلمانان جهان ميتوانند با تجمع حول محور اسلام، اهداف شوم استكبار جهاني را با شكست مواجه سازند. اين تفكر در ايران با پيروزي انقلاب اسلامي به حيطه عمل راه يافته است و تلاش براي اين است تا با گذشت زمان تعداد بيشتري از مسلمانان در زير لواي اسلام گردهم آيند. در اين جهت راهبرد وحدت بين مسلمانان مطرح ميشود.
مقاله حاضر كاري جهت بررسي و تبيين نقش انقلاب اسلامي ايران در بيداري و وحدت مسلمانان جهان است كه از طريق پاسخگويي به پرسشهاي گوناگون اين هدف را پوشش خواهد داد. از جمله اين پرسشها ميتوان به موارد ذيل اشاره كرد: انقلاب اسلامي ايران به چه دليلي و در چه وضعي به وقوع پيوست؟ آثار انقلاب اسلامي براي ديگر جوامع مسلمان چيست؟ وحدت و اخوت اسلامي چگونه تعريف ميشوند؟ اصول اساسي تحقق اين اصل كدامند؟ نظر بنيانگذار كبير انقلاب اسلامي حضرت امام خميني رحمهالله در مورد علل تفرقه بين مسلمانان و راه حلهاي رفع اين مشكل چيست؟ و سرانجام اين كه جمهوري اسلامي ايران براي نيل به اين هدف چه اقدامهايي انجام داده است؟
1. راهبرد وحدت اسلامي
منظور از راهبرد وحدت اسلامي اصولي هستند كه براي تحقق اين مهم بايد مدنظر قرار گيرند.
1ـ1. مساعي مشترك عالمان و متفكران مذاهب اسلامي
رهبران، عالمان و انديشهوران اسلامي كه به طور معمول مواضع و تصميمهاي آنها عكسالعملهاي محسوس و مؤثري ميان يكايك مردم مسلمان به جاي مينهد، نقش مهمي در بيداري و آگاهي افكار عمومي از بايدها و نبايدهاي مذهبي ايفا ميكنند. اين نقش با توجه به مقام معنوي آنها، هم ميان شيعيان و هم ميان اهل تسنن اهميت خاصي دارد و كارايي و تأثير قابل توجهي در ايجاد تفاهم، همكاري و تقريب مذاهب اسلامي خواهد داشت؛ بنابراين، نخستين گام در جهت تحقق اين مهم متوجه انديشهوران و عالمان اسلامي است كه هدايت عامه مردم را به عهده دارند. بدون توجه اين قشر متنفذ، راهبرد وحدت اسلامي عملي نخواهد بود و با همت و مساعي عالمان و متفكران همه مذاهب اسلامي سياستهاي شوم حكومتهاي گذشته از پيكره مذاهب اسلامي زدوده، و حقايق هر مذهب آن گونه كه هست، به مسلمانان نمايان ميشود و در نتيجه
________________________________________
بسياري از تعصبهاي مذهبي از بين ميروند. اين امر با تدوين كتابهاي تقريبي و وحدت گرايانه، تدريس، خطابه و نيز صدور فتاواي سرنوشتساز ميتواند تحقق يابد. در اين ميان آنچه توجه و اهتمام بيشتر مراجع، عالمان و فقيهان اسلامي را ميطلبد، كنترل و آگاه كردن مبلغان اسلامي از آثار سوء و زيانبار طرح مطالب و موضوعاتي است كه به وحدت و يكپارچگي اسلام خدشه وارد ميكند؛ زيرا نشر عقايد و افكاري كه پايه و اساس صحيح نداشته، بر مدارك و اسناد محكم استوار نباشد، نه تنها سبب بدبيني و گمراهي عدهاي از مردم ميشود، بلكه باعث خواهد شد تا تمام تلاشها و تصميمهايي كه در سياست خارجي جهت تحقق وحدت و يكپارچگي جهان اسلام مبذول ميشود، يكباره بياثر و خنثا شوند.
2ـ1. هماهنگي سياست داخلي و سياست خارجي
از اصول ديگر راهبرد وحدت اسلامي، يگانگي و همخواني سياست داخلي با سياست خارجي و برعكس است. با توجه به نقش و تأثير اوضاع داخلي در تصميمگيريهاي سياست خارجي در صورت عدم توجه سياستگذاران به حقايق موجود در داخل كشور چه بسا زمينههاي تناقضگويي، تضاد و از دست دادن حيثيت نفوذ و قدرت خود را در صحنه بين المللي فراهم آورند. در مورد راهبرد وحدت اسلامي قبل از طرح و اجراي آن در عرصه روابط بينالملل بايد عناصر گوناگون نظام سياسي در مورد طرح و چگونگي اجراي اين راهبرد، به اجماع داخلي برسند. به عبارت ديگر، تفكر تقريب و انديشه وحدت اسلامي براي كارگزاران، انديشهوران و محافل و نهادهاي داخلي بايد به يك باور تبديل شود و در تمام اقدامها و برنامهها مورد لحاظ قرار گيرد. در صورتي كه دولتي در سياست خارجي خود، مروج و مبلغ وحدت و تقريب مذاهب اسلامي باشد ولي ميان يكايك مردم و افكار عمومي پشتوانه محكمي براي جامه عمل پوشاندن به اين تفكر نداشته باشد، در اجراي آن با بن بست روبهرو خواهد شد.
3ـ1. تأكيد و توجه به اصول مشترك مذاهب اسلامي
از اصول بسيار مهم راهبرد وحدت اسلامي، به ويژه در مجامع و گردهماييهايي كه در آن پيروان مذاهب گوناگون اسلامي حضور دارند، توجه به اصول مورد اشتراك و اتفاق همه مذاهب اسلامي است؛ از جمله اينكه همه مسلمانان خداي واحدي را ميپرستند؛ كتاب آسماني آنها قرآن كريم است؛ همه به سوي يك قبله نماز به پا ميدارند؛ حضرت محمد صلياللهعليهوآله پيامبر تمام مسلمانان است و
________________________________________
حج، روزه، امر به معروف و نهي از منكر و جهاد در راه خدا و بسياري از احكام ديگر نيز در تمام فرقههاي اسلامي مجري هستند؛ بنابراين، تأكيد و توجه بر اصول اساسي دين مبين اسلام كه هر فرد را در حوزه خود مسلمان معرفي ميكند، از اصول بسيار مهم راهبرد وحدت اسلامي به شمار ميآيد.
4ـ1. تسامح و تساهل در برابر مذاهب اسلامي و دوري از سياستهاي تفرقه برانگيز
بايد مدنظر داشت كه هر يك از مذاهب اسلامي داراي مباني فقهي خاص خود هستند كه در پرتو تلاش عالمان و فقيهان هر فرقه و از طريق استنباط از مهمترين منابع اسلامي يعني قرآن و سنت پيامبر صلياللهعليهوآله براي پيروان آنها ارائه شده است. عمل به اين احكام و دستورها از سوي پيروان هر يك از مذاهب مورد احترام است؛ زيرا در نتيجه فهم و ادراك عالمان و فقيهان از اسلام بوده است؛ بنابراين، تسامح و خويشتن داري و احترام متقابل به عقايد و احكام مذاهب اسلامي و چه بسا پيروي از فقيه به صورت عمل پسنديده اسلامي، براي جلوگيري از هرگونه درگيري و جدال كه باعث خدشهدار شدن كيان اسلام و در خطر افتادن آن ميشود، از طرف فقيهان و عالمان توصيه شده است.
همگام با تساهل و تسامح، دوري از سياستهاي تفرقه برانگيز دشمنان اسلام كه به طور معمول با استفاده از ابزارها و شيوههاي گوناگون در صدد ايجاد بدبيني، سوء ظن و انحراف اذهان مردم مسلمان صورت ميگيرد، از اصول بسيار ضرور براي رسيدن به وحدت اسلامي است. در اين باره به آراي دو تن از انديشهوران بزرگ معاصر جهان اسلام اشاره ميشود.
1ـ4ـ1. علامه سيد محمد حسين طباطبايي
«... بايد همواره متذكر اين حقيقت بود كه اختلاف دو طايفه در فروع است و در اصول دين با هم اختلافي ندارند و حتي در فروع ضروريه دين مانند نماز، روزه، حج، جهاد، و غير آنها متنفذ ميباشد و همگي قرآن و كعبه را يكي ميدانند. خوشبختانه دنياي اسلام كم كم به اين حقيقت پي ميبرد و تأييد فكر تقريب بين مذاهب اسلامي از طرف مراجع شيعه براي همين منظور بود و شيخ بزرگوار «الازهر» نيز اين حقيقت را با كمال صراحت لهجه بيان نمود و اتفاق كامل ديني شيعه و سني را به همه جهانيان اعلام نمود... بايد هم مناقشه علمي شيعه در سطح عالي، همواره ادامه يابد تا تاريكيها روشن و حقايق براي عموم كشف گردد و اين امر ربطي به تعصب ورزي و حمله و نشر اكاذيب ندارد» (بي آزار شيرازي، رسالت انقلاب اسلامي ايران در توحيد كلمه، 1370، ص30و31).
________________________________________
2ـ4ـ1. استاد شهيد مطهري
«آنچه بر سر مسلمين آمد كه شوكت آنها را گرفت، همين اختلافهاي فرقهاي است. بدونشك نياز مسلمين به وحدت و اتفاق از برترين نيازها است و درد اساسي جهان اسلام، همين كينههاي كهنه ميان مردم مسلمان است. دشمن همواره از اين استفاده ميكند» (ويژهنامه تقريب 1، 1369، ص 82).
2. نقش راهبرد وحدت اسلامي در برقراري روابط ديپلماتيك
نفع مشترك و تلاش براي حصول آن يكي از مهمترين عوامل برقراري رابطه بين كشورها است و كشورها براي تأمين منافع خود از ابزارها و تاكتيكهاي گوناگون بهره ميجويند. راهبرد وحدت اسلامي يكي از مهمترين عواملي است كه ميتواند به برقراري و تعميق روابط ميان كشورهاي اسلامي تبديل شود. در عين حال در اجراي اين راهبرد، سفيران كشورهاي اسلامي بايد چند نكته را مد نظر قرار دهند: درك درست از راهبرد وحدت اسلامي و اولويت دادن به آن، شناخت كافي و صحيح از فرقههاي گوناگون مذاهب اسلامي، عدم تأكيد بر موارد اختلاف بين مذاهب اسلامي، هماهنگي و يگانگي در سطوح مختلف ديپلماسي در مورد چگونگي تبيين و اجراي راهبرد وحدت اسلامي. همچنين بايد متذكر شد كه ديگر مشتركات بسيار قوي بين مسلمانان به گسترش روابط بينالملل اسلامي (بدون چشمداشت صرف به منافع مادي) كمك مضاعف به عمل آورد؛ براي مثال، اهتمام به امور مسلمانان و كمك به مسلمان از نظر شرع مبين اسلام فرض است.
3. وحدت و اخوت اسلامي
منظور از وحدت و اخوت اسلامي، وحدت و برادري است كه در قرآن مجيد، سيره نبوي و احاديث آمده كه اينجا كيفيت و مباني وحدت و اخوت اسلامي را با استفاده از همين منابع بيان ميكنيم.
قرآن، اساس و بنيان موجوديت نظام سياسي در اسلام است كه با بيان چگونگي سرنوشت اقوام و ملتهاي گذشته و با تأكيد بر رمز سعادت و شقاوت آنان، انسان را مسؤول حيات سياسي، اجتماعي و اقتصادي خويش در جهان معرفي، و شالوده وحدت و همبستگي را نه تنها در اسلام، بلكه در تمام اديان توحيدي، عنصر بقا و هستي آنها قلمداد ميكند. ديدگاه قرآن در مورد وحدت به سه دسته تقسيم ميشود:
________________________________________
1ـ3. وحدت بشر
از نظر قرآن، تفاوتهاي شكلي در زبان و رنگ و آفرينش انسانها به صورت شعوب و قبايل مختلف براي شناسايي بهتر يكديگر است و يگانه ملاك تقرب به خدا تقواي بيشتر است؛ بنابراين، رجحان يك دسته بر ديگري مقبول نيست؛ بنابراين، با توجه به اين مضمون بايد راه صحيح وحدت را برگزيد و پيمود.
2ـ3. وحدت اديان توحيدي
با توجه به اينكه منشأ همه اديان توحيدي منبع سرشار وحي است، طبيعي است كه احكام و مقررات اين اديان براي رستگاري انسانها اشتراك و وحدت داشته باشد. از جمله اين اصول ميتوان به اعتقاد به وحدانيت خدا و تقرب به پروردگار با انجام عمل صالح و تسليم در برابر او اشاره كرد.
3ـ3. وحدت امت اسلامي
قرآن كريم ضمن آن كه انسان را خليفه خدا در زمين معرفي ميكند، مسلمانان را به سوي همبستگي و الفت و برادري ميخواند و آنها را امت واحده خطاب ميكند. اسلام هيچ فرق و برتري از نظر رنگ، جنس و سرزمين براي انسانها قائل نيست. همه انسانها از يك پدر و مادر يعني حضرت آدم و حوا زاده شدهاند و همه انسانها به رغم مقاومتهاي ظاهري از نظر اقليم و نژاد به لحاظ فطرت داراي وحدت هستند و همه طبايع انساني از يك اصل واحد سرچشمه ميگيرد. قرآن ميفرمايد:
خداوند شما را از يك جان آفريد و از آن جفت او را خلق كرد و از آن دو تن خلقي بسيار در اطراف عالم از مرد و زن برانگيخت (نساء، 1).
در اين آيه شريفه، همه انسانها اعم از سفيد و سياه و زرد و سرخ شامل رحمت الاهي ميشوند.
در آيات ديگر نيز امة واحده وارد شده، و اين خود دليل بر يكپارچگي انسانها و عدم برتريهاي مادي و دنيايي است؛ بنابراين، به جاي «ملت» «امت» به كار رفته است: «اين است امت كه امت واحده است. من نيز پروردگارتان هستم؛ پس من را عبادت كنيد»(انبياء، 92). خداوند مسلمانان را خطاب ميكند كه شما امت واحدي هستيد. براساس اين اعتقاد هر مسلماني موظف است وحدت و يكپارچگي امت اسلامي را حفظ كند. رمز دستيابي به آن وحدت، چنگ زدن به ريسمان الاهي،
________________________________________
دوري از اختلافها و نيز تأليف و ايجاد اخوت و همبستگي است. همگي به رشته دين خدا چنگ زده، به راههاي متفرق نرويد، و به ياد آريد اين نعمتهاي بزرگ خدا را كه شما با هم دشمن بوديد. خدا در دلهاي شما الفت و مهرباني انداخت و به لطف خداوند همه برادر ديني يكديگر شديد. در صورتي كه در پرتگاه آتش بوديد، خدا شما را نجات داد (آل عمران، 103)؛ بنابراين، مسلمانها يك امتند و اين از ضروريات اسلام است. معناي يك امت بودن اين است كه بايد وحدت را بين خودشان حفظ كنند. منظور از وحدت اين نيست كه مسلمانان در يك صف بايستند؛ بلكه وحدت در تشبث به يك منبع واحد است. تفاسير گوناگوني از «حبل الله» ارائه شده است: «قرآن، احكام و مقررات دين اسلام و در بعضي از روايات شيعه از ولايت نام برده شده است. حقيقت اين است كه مسلمانها بايد به يك اصولي متشبث شوند كه مورد قبول و اتفاق همه فرق اسلامي نيز باشد و آن عبارت است از اصل توحيد، اصل نبوت و اصل معاد» (استاد محمد واعظ زاده خراساني، وحدت اسلامي، مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي، 1371، ص 2).
بيان و رفتار حضرت رسول اكرم صلياللهعليهوآله در مورد برادري بين مسلمانان كه در طول 23 سال ابلاغ رسالت الاهي براي آن كوشش وافر ميكرد، اهميت موضوع و وظيفه مسلمانان در نزديك شدن هر چه بيشتر به يكديگر را نشان ميدهد. اخوت اسلامي عنصر ايجاد امت واحده، و امت واحده، اساسيترين پايه نظام سياسي اسلامي است. پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله براي آن كه اسلام تازه متولد شده را در برابر خطرها و تهديدها و توطئههاي تفرقه افكنانه دشمن بيمه كند، در نخستين روزهاي هجرت در مدينه با ايجاد «پيمان مواخات» بين مسلمانان، گامي مهم و سرنوشتساز را براي ايجاد حكومت اسلامي و نيز نظام سياسي اسلام در آينده نزديك برداشت و در پرتو بركات پربار آن نه تنها اسلام را از اساس بر پايه محكمي بنا نهاد، بلكه با تأكيدها و راهنمايهاي بعدي خويش، سياست داخلي حكومت اسلامي را بر مبناي وحدت و اخوت اسلامي قرار داد و بدين ترتيب، از ايجاد هر گونه اختلاف و تفرقه بين مسلمانان جلوگيري كرد. در مورد برادري بين مسلمانان چه حديثي گوياتر از اينكه در شرع اسلام آمده است: «اِنَّمَا الْمُوءْمِنُونَ إِخْوَةٌ».
اصول و مباني اخوت اسلامي را كه پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله بدانها تأكيد داشت ميتوان در موارد ذيل شناسايي كرد: ايمان به خداي يكتا، نفي هرگونه برتري و تبعيض، رعايت حقوق ديگران و احترام به آن، دوستي با دوستان خدا و دشمني با دشمنان او، وفا به عهد، كمك و ياري به مسلمانان.
________________________________________
4. نتايج و آثار اخوت اسلامي
ايجاد اخوت اسلامي در جامعه نوپاي اسلامي آثار ارزشمندي را به همراه داشت كه از جمله آنها به موارد ذيل ميتوان اشاره كرد:
1. اخوت اسلامي محور اصلي سياست داخلي پيامبر صلياللهعليهوآله قرار گرفت.
2. پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله در پرتو اخوت اسلامي مدينه را مركزي براي حكوت اسلامي درآورد و نظام سياسي اسلام را آنجا اجرا كرد و مدينه را مركز نشر اسلام قرار داد.
3. مسلمانان كه از قبايل گوناگون اعراب بودند، همه متحد شدند و در يك جبهه واحد قرار گرفتند؛ بدين جهت، مدينه مركزي شد كه مسلمانان از ديگر سرزمينهاي عرب در شمال و شرق و غرب آن سكنا گزيدند. هر مسلماني از هر قبيلهاي كه بود، علاقه داشت در قلمرو حاكميت اسلامي زندگي كند.
4. اخوت اسلامي همچون سدي در برابر توطئهها و تهديدهاي دشمن و عامل حفظ صيانت كيان اسلام بود.
5. اخوت اسلامي الگويي از رفتار و كردار انساني براي غير مسلمانان بود و به همين دليل يكي از عوامل جذب آنها به دين اسلام به شمار ميرفت.
6. اخوت اسلامي به صورت راهبردي پايدار در سياست خارجي پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله تحت عنوان وحدت اسلامي كه حتي گروههاي غير مسلمان را در بر ميگرفت، مطرح شد كه در اثر آن عقد قراردادهاي ذمه با غيرمسلمانان نقش مهمي در تأليف قلوب داشت.
5. جايگاه وحدت اسلامي در نهضت امام خميني رحمهالله
انقلاب اسلامي ايران با پيروزي بر رژيم ستمشاهي پهلوي، به رهبري امام خميني رحمهالله يكي از پايههاي مهم سياست داخلي و خارجي خود را بر وحدت اسلامي قرار داد. دفاع از مسلمانان جهان به صورت يكي از اصول سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در قانون اساسي كشورمان آمده است. زمان رژيم طاغوت نه تنها هيچگونه توجه مثبتي به مذاهب اسلامي معطوف نميشد، بلكه رژيم شاه به همراه توطئههاي استكبار جهاني براي نيل به اهداف پليد خود در ايجاد تفرقه و ستيز بين مسلمانان شيعه و سني ميكوشيد.
ايران با چند كشور مسلمان سني همسايه است و طبيعي است كه وضيعت مردم مسلمان سني مورد توجه كشورهاي مجاور و حتي ملل اسلامي ديگر قرار داشته باشد؛ پس مدارا با اين افراد جهت جلوگيري از بروز تنش با كشورهاي ديگر بسيار ضرورت دارد. جمعيتهاي سني مذهب ايران نيز
________________________________________
اكثرا در حواشي مرزهاي جمهوري ايران سكنا گزيدهاند كه در صورت بروز يك بحران به دليل امكان ارتباط با خارج، كنترل آن بسيار سخت خواهد بود و اين بر اهميت جلب رضاي اين مردم جهت حفظ يكپارچگي ايران ميافزايد.
زمان رژيم طاغوت از آنجا كه حاكمان و زمامداران وقت فقط به فكر منافع شخصي خود بودند، به اين مسائل توجهي نميشد و پيروان اهل تسنن در محروميتهاي گوناگون فرهنگي، آموزشي، بهداشتي و اقتصادي به سر ميبردند و هيچگونه مشاركتي در امور مملكتي و حكومتي نداشتند. رژيم طاغوت به انحاي گوناگون اين مردم محروم را در حالتي از بي خبري نگه داشته بود. فشارهاي سخت اقتصادي و معيشتي وضعيت زندگي آنها را به صورت رقتباري در آورده بود كه اغلب براي امرار معاش يا به سوي شهرهاي بزرگ كوچ ميكردند يا به اعمال غير قانوني مثل قاچاق مبادرت ميورزيدند.
در اين ميان، قدرتهاي استكباري به سركردگي امريكا با ايجاد احساسات متعصبانه قومي و مذهبي نه تنها احساس ناامني و تشويش خاطر برادران مسلمان شيعه و سني اين مناطق را فراهم ميآوردند، بلكه گاهي درگيريها و برخوردهاي خونين بين برادران مسلمان ايراني در اين مناطق به راه ميانداختند. قدرتهاي استكباري حتي از اين اهرم جهت فشار بر رژيم طاغوت و گرفتن امتياز بيشتر استفاده ميكردند. اين سياست در زمان حكومتهاي عثماني، صفويه و قاجاريه نيز برگ برندهاي در دست قدرتهاي خارجي بود.
رژيم طاغوت با تبليغات فراوان به راه انداختن جشن 2500 ساله شاهنشاهي ميكوشيد دستاويزي براي ايجاد وحدت ملي و نيز مشروعيت بخشيدن به حكومت متزلزل خود پديد آورد؛ اما در اين راه چندان موفق نشد؛ زيرا دستيابي به وحدت ملي بدون توجه به خواستها و آرمانهاي هر يك از گروههاي تشكيل دهنده كشور ميّسر نخواهد بود. عوامل اين رژيم غافل از اينكه يگانه معيار فضيلت در درگاه خداوند تبارك و تعالي تقوا است و اسلام رجحان قومي را نميپذيرد، اين نكته را درك نكردند كه وحدت ملي فقط در سايه تفاهم و تساهل مذهبي و احترام به حقوق و آراي همه مسلمانان اين مرز و بوم پديد خواهد آمد؛ همان چيزي كه تا حدي ميتوان گفت شاه عباس و نادر شاه به آن توجه كردند. آنها به خوبي ميدانستند كه وحدت اسلامي جلوتر از وحدت ملي است و تا موقعي كه پيروان مذاهب چه شيعه و چه سني نتوانند به اصول و عقايد مذهبي خود عمل كنند، اين كشور روي ثبات و آرامش را نخواهد ديد و قادر نيست آن وحدت سياسي را در اين مرز و بوم به منصه ظهور برساند. رژيم پهلوي حتي به اين امر نيز توجه نداشت كه تأكيد بيش از حد بر گرايشهاي
________________________________________
همچون «پان ايرانيسم» و واكنش ديگر اقوام ساكن ايران را در مناطق مختلف برخواهد انگيخت. آنان بدون توجه به واقعيتهاي موجود به نوعي وحدت ملي در رؤياهاي خود ميانديشيدند.
به هر حال، وضعيت اسفبار اقليتهاي مذهبي مسلمان در ايران، اين باور را در ذهن آنها جاي داده بود كه مناطق آنها فراموش شده و از برنامه خدمات رساني دولت حذف شدهاند؛ در حالي كه سرمايهگذاري در اين منطقه ميتوانست چهره منطقه را به دليل برخورداري از منابع سرشار طبيعي دگرگون سازد و مردم آنجا نيز به سان ديگر نقاط ايران از حقوق و امكانات موجود بهرهمند شوند. اين وضع در دوران ستمشاهي ادامه داشت تا اين كه خداوند متعالي مقرر فرمود به دست ملت غيور ايران دوران سياه و ذلتبار حكومت جابرانه طاغوت به پايان رسد.
6.علل تفرقه و جدايي بين مسلمانان از ديدگاه حضرت امام خميني رحمهالله
طلوع فجر انقلاب اسلامي به رهبري حضرت امام خميني رحمهالله پرچمدار نهضت اسلامي و بزرگ منادي وحدت و تقريب مذاهب اسلامي، باعث شد تا نور اميدي سرشار از تفاهم و يكپارچگي و برادري و انسانيت در قلب مشتاقانش جلوهگر شود. حضرت امام خميني رحمهالله با اطلاع كامل و دقيق از گذشته تاريخ جهان و ايران و با توجه به آنچه نقشههاي رنگارنگ و پليد قدرتهاي سلطهگر بر سر اين مرز و بوم آوردهاند، به محض ورود به ايران، در دوازدهم بهمن ماه سال 1357 در نخستين سخنراني كه در بهشت زهرا ايراد فرمود، ملت مسلمان ايران را به وحدت كلمه و دوري از تفرقه و جدايي فراخواند. اكنون به بررسي علل تفرقه و وحدت اسلامي از ديدگاه آن امام راحل ميپردازيم.
أ. توطئههاي شوم قدرتهاي سلطهگر
حضرت امام خميني رحمهالله از بدو پيروزي انقلاب، امت اسلامي ايران را بارها به هوشياري در برابر توطئههاي مرموزانه دشمن، براي ضربهزدن به پيكر نوپاي انقلاب اسلامي دعوت ميكرد؛ از جمله «الآن اجتماعاتي هست كه به اسم شيعه و سني بنابر ايجاد اختلاف دارند؛ همان طور كه وابستگان به قدرت بزرگ امريكا در طائف اين مسأله را طرح كردند و براي خدمتگزاري به شوروي است. نقشه اختلاف بين برادران را ريختند و به دنبال آن، در كشور خودمان هم اشخاصي دارند همان نقشه را پياده ميكنند، غافل از آنكه اگر خداي نخواسته اين قدرتهاي بزرگ در ايران برگردند، نه اسلام ميماند و نه اهل تسنني و نه اهل تشيعي باقي ميگذارند (صحيفه نور، ج 14، ص 181، مورخ 24/1/1360).
________________________________________
امام رحمهالله در سخنان خود، نقشههاي تفرقه افكنانه از سوي قدرتهاي بزرگ را نه تنها مخصوص ايران، بلكه طرح و توطئه بينالمللي براي تمام كشورهاي اسلامي عنوان ميكند و از مسلمانان ميخواهد كه در برابر اين توطئه به مقابله برخيزند: «برادران اهل سنت در كشورهاي اسلامي بدانند كه عمال وابسته به قدرتهاي شيطاني بزرگ خيرخواه اسلام و مسلمين نيستند و لازم است مسلمانان از آنان تبري كنند و به تبليغات نفاق افكنانه آنان گوش فراندهند» (صحيفه نور، ج 13، ص 81، 21/6/1359).
حضرت امام خميني رحمهالله تبليغات گسترده دشمنان را براي تفرقه و جدايي بين مسلمانان مهمترين خطر براي اسلام معرفي ميكند: «از مليگرايي خطرناكتر و غمانگيزتر، ايجاد اختلاف بين اهل سنت و جماعت با شيعيان است، و القاي تبليغات فتنهانگيز و دشمنيساز بين برادران اسلامي است و الحمدالله در انقلاب اسلامي هيچ اختلافي بين اين دو طايفه وجود ندارد و همه با دوستي و اخوت در كنار هم زندگي ميكنند» (صحيفه نور، ج 13، ص 82).
امام در برابر اين توطئه همگاني و بين المللي قدرتهاي سلطهگر ميفرمايد: «امروز روزي است كه تمام طوايف مسلمين مقابل هستند با قدرتهاي شيطاني كه اساس اسلام را ميخواهند از بين ببرند. امروز روزي است كه همه به دستور اسلام، به دستور قرآن با هم متحد باشند و تنازع نكنند» (صحيفه نور، ج 13، ص 102).
ب. دوري مسلمانان از اسلام و قرآن
يكي از علل از بين رفتن مجد و عظمت مسلمانان و پديد آمدن تفرقه و مشكلات گوناگون ميان آنها، دوري از اسلام و فرمانهاي قرآن كريم است.
مشكل عمده مسلمانان جهان دوري از اسلام و قرآن است و اگر مسلمانان به جهت امري كه خداي تبارك و تعالي فرموده است (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا). اگر به همين يك امر و نهي عمل ميكردند، تمام مشكلاتشان (مشكلات سياسي، اجتماعي و اقتصاديشان) رفع ميشد و هيچ قدرتي نميتوانست با آن مقابله كند (صحيفه نور، ج 7، ص 176، مورخ 1/4/58).
امام رحمهالله يكي از نقشههاي قدرتهاي بزرگ را منحرف كردن مسلمانان از دستورهاي قرآن و ايجاد احساسات قومي و قبيلهاي و ملي گرايانه و نيز ضربه به اخوت آنها ذكر ميكند: «نقشه قدرتهاي بزرگ و وابستگان آنها در كشورهاي اسلامي اين است كه قشرهاي مسلم را كه خدا بين آنها اخوت ايجاد كرده است و مؤمنان را به نام اخوة ياد فرموده است، از هم جدا كنند و به اسم ملت
________________________________________
تُرك، ملت كُرد، ملت عرب، ملت فارس، از هم جدا، بلكه با هم دشمن كنند و اين درست بر خلاف مسير اسلام و مسير قرآن كريم است» (امام خميني رحمهالله ، رساله نوين، مسائل سياسي و حقوقي، ترجمه و توضيح بي آزار شيرازي 1360، ص 140). «اينهايي كه به اسم مليت و گروهگرايي و مليگرايي بين مسلمين تفرقه مياندازند، لشكرهاي شيطان و كمك كنندگان به قدرت بزرگ و مخالفين قرآن كريم هستند» (همان).
امام در مورد آلت دست قرار گرفتن قرآن به وسيله قدرتهاي شيطاني و طاغوتي و مهجوريت آن بين مسلمانان در وصيت نامه سياسي ـ الاهي خود ياد آور ميشود كه «... و كار به جايي رسيد كه نقش قرآن به دست حكومتهاي جائر و آخوندهاي خبيث بدتر از طاغوتيان وسيلهاي براي رشد و فساد و توجيه ستمگران و معاندان حق تعالي شد و مع الأسف به دست دشمنان توطئهگر و دوستان جاهل قرآن، اين كتاب سرنوشت ساز نقشي جز در گورستانها و مجالس مردگان نداشت و ندارد؛ حال آن كه بايد وسيله جمع مسلمانان و بشريت و كتاب زندگي آنها باشد، وسيله تفرقه و اختلافات گرديد يا به كلي از صحنه خارج شد» (وصيت نامه سياسي، الاهي حضرت امام خميني رحمهالله ).
ج. اختلاف آرا و فتاواي عالمان مذاهب اسلامي
رهبر كبير انقلاب، در مورد اين كه چرا و چگونه در اسلام مذاهب گوناگوني پديد آمدند و اينكه عقيده و استنباط هر يك مورد احترام است نميتواند باعث اختلاف بين مسلمانان باشد، ميفرمايد: «يك دسته از مسلمانان شيعه هستند و يك دسته از مسلمانان «سنّي»، يك دسته «حنفي» و دستهاي «حنبلي» و دستهاي «اخباري» هستند. اصلا طرح اين معنا از اول درست نبود. در يك جامعهاي كه همه ميخواهند به اسلام خدمت كنند و براي اسلام باشند، اين مسائل نبايد طرح شود. ما همه برادر هستيم و با هم هستيم. تنها علماي شما يك دسته فتوا به يك چيز دادند و شما تقليد از علماي خود كرديد و شديد «حنفي»، يك دسته فتواي «شافعي» را عمل كردند و يك دسته ديگر فتواي حضرت امام صادق عليهالسلام را عمل كردند، اينها شدند شيعه. اين به دليل اختلاف نيست. ما نبايد با هم اختلاف و يا تضادي داشته باشيم. ما همه با هم برادريم. برادران شيعه و سني از هر اختلافي احتراز كنند. امروز اختلاف بين ما تنها به نفع آنهايي است كه نه به مذهب شيعه اعتقاد دارند و نه به مذهب «حنفي» و يا ساير فرق آنها ميخواهند نه اين باشد نه آن» (صحيفه نور، ج 12، ص 259، 31/4/59).
________________________________________
د. دسيسههاي دشمنان داخلي انقلاب اسلامي
امام در تمام مراحل انقلاب اسلامي، ملت مسلمان ايران را به هوشياري در برابر هرگونه خطر و تهديد داخلي و خارجي ترغيب ميكرد. در مورد حركات مرموزانه ايادي استكبار جهاني و نيز بازماندگان فاسد رژيم طاغوت كه در صدد ايجاد اختلاف در مناطق سني نشين هستند، چنين هشدار ميدهد: «برادران اهل سنت، برادران اهل تشيع، توجه داشته باشيد، ريشههاي فسادي كه شماها را در طول تاريخ تحت فشار ظالمانه و زير چكمههاي دژخيمان خودشان خرد كردند، الان از بين شما به حمدالله رفته و ميروند. اينها در صددند با اسمهاي مختلف شماها را به جان هم بيندازند و نتيجه بگيرند... . من هشدار ميدهم به بعضي اشخاص كه در صدد مفسده هستند كه ما آنها را ميشناسيم؛ لكن ميخواهيم كه خودشان به اسلام توجه كنند و به اسلام خيانت نكنند. اگر شماها در داخل به اسم تشيع و تسنن بخواهيد اختلاف ايجاد كنيد، تكليف براي ما پيدا خواهد شد و ممكن است خداي نخواسته آنهايي كه ميخواهند با مفسدهجويي بين برادرها اختلاف بيندازند، ما آنها را ميشناسيم به برادران اهل سنت و به برادران اهل تشيع و به همه ملت معرفي ميكنيم (رساله نوين، مسائل سياسي و حقوقي، پيشين، ص 146).
7. عوامل و اسباب تحقق وحدت اسلامي از نظر امام خميني رحمهالله
أ. پيروي از دستورهاي قرآن كريم
بر اساس فرمانهاي قرآن همواره تأكيد امام بر ضرورت وحدت بود و آن را به صورت وظيفه شرعي مطرح ميكرد: «قرآن كريم كه به ما دستور داده و به مسلمين دستور وحدت داده براي يكسال و ده سال و صد سال نيست؛ براي سرتاسر عالم است. در سرتاسر تاريخ و ما محتاج به اين هستيم كه عملاً وحدت را محقق بكنيم (صحيفه نور، ج 19، ص 250، 9/9/64).
حضرت امام درباره دستور صريح قرآن ميفرمايد: «إِنَّمَا الْمُوءْمِنُونَ إِخْوَةٌ ، اين آيه را همه ملاحظه كنيد. همه اعتصام به حبل الله بكنيد. همه برادر باشيد. برادر باشيد. تا در بهشت هم كه اخوان بر آن سريري كه هستيد در مقابل هم برادر باشيد»(صحيفه نور، ج 15، ص 281، 20/10/60).
ب. تشكيل حكومت و امت واحده
امام يكي از مهمترين اسباب ايجاد وحدت بين مسلمانان را تشكيل حكومت ميداند: «تشكيل حكومت براي حفظ نظام و وحدت مسلمين است؛ چنان كه حضرت زهرا عليهاالسلام در خطبه خود ميفرمايد: امامت براي حفظ نظام و تبديل افتراق مسلمين به اتحاد است» (ولايت فقيه، ص 42).
________________________________________
امت واحد از نظر امام كه متشكل از همه اقوام و نژادها و مليتها باشد، هدف اسلام براي مقابله با دشمنان است: «... اسلام آمده تا تمام ملل دنيا را عرب را عجم را ترك را فارس را همه را با هم متحد كند و يك امت بزرگ به نام امت اسلام در دنيا برقرار كند تا كساني كه ميخواهند سلطهاي بر اين دولتهاي اسلامي و مراكز اسلام پيدا كنند، به واسطه اجتماع بزرگي كه مسلمين از هر طايفه هستند، نتوانند (رساله نوين، مسائل سياسي و حقوقي، امام خميني4، ص 139).
حضرت امام در مورد تشكيل حكومت و ارتباط آن با وحدت در كتاب ولايت فقيه مينويسد: «ما براي اين كه وحدت امت اسلامي را تأمين كنيم، براي اين كه وطن اسلامي را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولتهاي دست نشانده آنها خارج كنيم، راهي نداريم جز اين كه تشكيل حكومت بدهيم» (ولايت فقيه، ص 41 و 42).
ج. برادري
«اخوت و برادري اسلامي يكي از عوامل ايجاد وحدت و همبستگي اسلام است و موجب خير و بركت در جامعه ميباشند. خداي تبارك و تعالي را شكر گزاريم كه همه طوايف ملت ايران، برادران شيعه مذهب و برادران اهل سنت در كنار هم با برادري براي پياده كردن احكام اسلام كوشش ميكنند. برادران و خواهران من! ما امروز در عصري واقع هستيم كه تمام دنيا، تمام كشورها از اقصا نقاط عالم تا اينجا به منزله يك خانه شدهاند. در سابق چنانچه قضيهاي در يك شهر واقع ميشد، براي ديگر شهرها هيچ مطرح نبود؛ ولي امروز اين طور نيست كه اگر ما در اينجا با هم اختلافي بكنيم، منحصر به شهري و يا كشوري مثل كشور ايران باشد؛ بلكه انعكاس آن در تمام كشورهاي دنيا هست و بازتابش در همهجا هست. اسلام احكام اخلاقياش هم سياسي است. در قرآن است كه مؤمنين با هم برادر هستند. اين يك حكم اخلاقي، اجتماعي، سياسي است. اگر مؤمنين طوايف مختلفهاي كه در اسلام هستند و همه مؤمن به خدا و پيغمبر اسلام هستند، با هم برادر باشند و همانطور كه برادر با برادر نظر محبت دارد، همه قشرها با هم نظر محبت داشته باشند علاوه بر اينكه يك اخلاق بزرگ اسلامي است، و نتايج بزرگي دارد، يك حكم اجتماعي بزرگ است و نتايج اجتماعي بزرگي دارد» (بي آزار شيرازي، حكيمي، مشعل اتحاد، ص 37و38).
حضرت امام رحمهالله در ادامه سخنانشان به وحدت و اخوتي كه در پرتو انقلاب شكوهمند اسلامي بين برادران شيعه و سني در ايران پديد آمده است اشاره ميكند و اين اخوت را متعلق به همه مؤمنان جهان ميداند: «... اين برادري كه اكنون در ايران زياد شده، چه آثار رحمتي دارد و چه انعكاس
________________________________________
رحمانيت الاهي در اين كشور ايجاد شده است... . اين اخوت ايماني كه خداي تبارك و تعالي امر به آن كرده و ميان مؤمنين منعقد ساخته، انحصار به مؤمنين يك كشور ندارد. اين عقد اخوت بين تمام مؤمنين دنيا است. تمام ممالك اسلام بايد با هم مثل برادر باشند و اگر چنانچه ممالك اسلامي با هم مثل برادر باشند و تودههايي كه در هر كشوري زندگي ميكنند، با تودههاي كشور ديگر مثل برادر نظر داشته باشند، بر همه قدرتهاي عالم سلطه خواهند شد» (همان).
د. تقيه يا پرهيز از اختلاف
از نظر امام خميني رحمهالله تقيه دو حالت دارد: اول تقيه اضطراري كه در مورد بيم از زيان جاني و مالي و آن چه متعلق به او است، و بيم از ضرر به برادران ايماني و نيز بيم از ضرر به حوزه اسلام و ترس در ايجاد اختلاف كلمه مسلمانان به كار ميرود. دوم تقيه به منظور مدارا كردن براي آنچه مطلوب وحدت مسلمانان با محبت و دوستي و مدارا با اهل سنت است بدون اينكه ترس و بيم در كار باشد. به هر حال تقيه به معناي سازش با ستمكاران و عدم اعلان مبارزه ضد آنها و اختيار سكوت در مقابل آنان نيست.
امام صادق عليهالسلام در خصوص تقيه به منظور مدارا ميفرمايد: «از عملي كه باعث ننگ و عار ما ميشود بپرهيزيد. مايه سرافرازي ما باشيد نه سرافكندگي. در نماز جماعت آنها (برادران اهل سنت) شركت، و بيمارانشان را عيادت كنيد و در مراسم تشيعشان حضور به هم رسانيد و مبادا آنان در كارهاي نيك بر شما سبقت گيرند كه سزاوار است شما بر آنان پيشي بگيريد. به خدا هيچ چيز محبوبتر از تقيه نيست» (امام خميني رحمهالله ، الرسائل، 26، روايت 2).
ه. پيروي از سيره امامان عليهمالسلام در خصوص انجام مناسك و عبادات با اهل سنت
از زمان رحلت حضرت محمد صلياللهعليهوآله تا زمان خلافت حضرت امير عليهالسلام و بعد از آن تا زمان غيبت، امامان و شيعيان بيش از دويست سال تقيه، و در اجراي شؤون اسلامي مثل امور مختلف حج نظير وقوف يا روز عيد فطر مطابق با دستور «امير الحاج» همانند ديگر مردم رفتار ميكردند.
در مورد شركت و حضور در مراسم نمازگزاري اهل تسنن رواياتي از بزرگان دين و امامان معصوم عليهمالسلام نقل شده كه از جمله آنها روايت حضرت امام صادق عليهالسلام بدين مضمون است: كسي كه با آنان در صف اول نماز بخواند، مانند كسي است كه پشت سر رسول الله صلياللهعليهوآله در صف اول نماز بخواند. حضرت امام خميني رحمهالله شركت در نماز جماعت اهل سنت را به مأمومان توصيه كرده است.
________________________________________
بعد از ارتحال حضرت امام، حضرت آيتالله خامنهاي در نظام جمهوري اسلامي ايران با بر افراشته نگهداشتن پرچم وحدت بين مسلمانان و تقريب مذاهب اسلامي تداوم بخش راه امام شده، و در مقاطع گوناگون با اعلام مواضع و رهنمودهاي خويش بر تحقق وحدت اسلامي و آگاهي از خطرها و توطئههاي استكبار جهاني تأكيد فرموده است. مقام معظم رهبري دعوت به وحدت و تقريب مذاهب اسلامي را امر جهاني ميداند.
8. اقدامهاي جمهوري اسلامي ايران براي رسيدن به وحدت اسلامي
جمهوري اسلامي ايران جهت تحقق هرچه بيشتر وحدت و تفاهم ميان مذاهب اسلامي موجود در كشور و نيز نزديكي با ديگر ملل مسلمان جهان، برنامهها و فعاليتهاي گستردهاي را از آغاز تأسيس خود انجام داده است كه ذكر همه آنها در اين مختصر ميسر نخواهد بود؛ بدين سبب فقط گوشههايي از اهم اين اقدامها ذكر ميشود.
1ـ8. احترام به حقوق و عقايد فرقههاي اهل سنت
زماني كه قانون اساسي جمهوري اسلامي از سوي فقيهان و حقوقدانان بررسي و تدوين ميشد، يكي از مسائل بسيار مهمي كه در گذشته بدان توجه نميشد، در قانون اساسي گنجانده شد و آن به رسميت شناختن مذاهب چهارگانه اهل تسنن است. مذهب رسمي كشور در قانون اساسي شيعه اثنا عشري است؛ اما ساير مذاهب اهل تسنن نيز از آزادي رأي عقيده و انجام فرايض ديني خود بهرهمند شدند. از امور ديگري كه برادران اهل سنت در ايران بعد از پيروزي انقلاب اسلامي از آن بهرهمند هستند، حق انتخاب نماينده در مجلس شوراي اسلامي است.
از اقدامهاي ديگر جمهوري اسلامي، احترام به حقوق و عقايد اهل سنت در مورد اجراي حدود و قوانين شرعي طبق عقايد و اصول مذهب آنها است كه اين خود گامي بزرگ در ايجاد تفاهم و تقريب مذاهب اسلامي به شمار ميرود. از امور ديگري كه مناطق سني نشين ايران بعد از انقلاب اسلامي از آن بهرهمند شدند، امكان برگزاري آزادانه نماز جمعه به امامت امامان اهل سنت است. همچنين داشتن مساجد مخصوص به خود از ديگر امتيازهايي است كه در پرتو جمهوري اسلامي از آن متنعم شدهاند.
2ـ8. برگزاري مراسم هفته وحدت
از ابتكارها و مساعي جمهوري اسلامي ايران جهت گستراندن تفكر اتحاد مسلمانان، برگزاري مراسم هفته وحدت است و با متصل كردن دو تاريخ 12 ربيع الاول و 17 ربيع الاول به يكديگر و
________________________________________
برگزاري مجالس و محافل متعدد جشن، جماعت شيعه و سني در آن مراسم شركت ميكنند. حضرت امام رحمهالله در اين مورد ميفرمايد: «اميدواريم كه خداوند تبارك و تعالي به ملت قهرمان ايران سلامت بدهد و هفته وحدت را واقعا هفته وحدت درست كند، نه اينكه فقط ما هفته وحدت ميگيريم. ما محتاج به وحدت هستيم در ساليان دراز و هميشه» (صحيفه نور، ج19، ص 250، 9/9/64).
اين يكي از بزرگترين اقدامها در راه حفظ وحدت است؛ چنان كه در رژيم طاغوت با برگزاري جشنها و پايكوبيها در روز كشته شدن عمر بن خطاب، به نام عيد خليفه كشان، بزرگترين ضربه به وحدت مسلمانان زده ميشد و زمينه ايجاد تفرقه و اختلافهاي پايدار پديد ميآمد كه با اتحاد يك روش وحدت بخش و تقريبي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي اين عامل تفرقه افكن كنار گذاشته شد.
3ـ8. ايجاد امكانات آموزشي، رفاهي، بهداشتي
زمان رژيم طاغوت بسياري از مناطق و استانهاي كشور در اثر سياستهاي نادرست و استكباري، در محروميتهاي متعدد آموزشي، رفاهي و بهداشتي به سر ميبردند كه مناطق سنينشين نيز مشمول اين محروميتها بودند. جهاد سازندگي به دنبال فرمان تاريخي حضرت امام رحمهالله در سال 1358 براي سازندگي و آباداني كشور تأسيس شد و با ايثار و فداكاري جهادگران سختكوش، به محروميت زدايي از جاي جاي اين كشور پهناور كمر همت بست و با وجود مشكلات فراوان و توطئههاي دشمنان و گروهكهاي منحرف ضد انقلاب اسلامي توانست خدمات و امكانات آموزشي، رفاهي و بهداشتي را حتي به مناطق محروم اهل سنت نيز برساند. ايجاد راههاي ارتباطي و ساختن جادهها، پلها، بيمارستانها و درمانگاهها، مدارس و بهرهبرداري از آب آشاميدني، برق و... به سرعت در اين مناطق آغاز شد؛ به طوري كه هماكنون بسياري از روستاها و شهرهاي اين مناطق وضعيت به نسبت مناسبي دارند كه قابل مقايسه با نيم قرن حكومت رژيم پهلوي نيست.
4ـ8. مبارزه با تبليغات تفرقه افكن و آرامش زدا
به دنبال تلاشهاي خالصانه جمهوري اسلامي براي تحقق تفاهم و اخوت اسلامي ميان برادران اهل سنت و شيعه، قدرتهاي شكست خورده و مأيوس استكباري، با استفاده از سابقه اختلافهاي گذشته و ايجاد القائات بي اساس و تهمتهاي ناروا كوشيدند شيعيان و پيروان اهل سنت را در نظر يكديگر خلاف واقع و حقيقت نشان دهند.
________________________________________
آنها كوشيدند شيعيان را در نظر اهل سنت، كساني معرفي كنند كه داراي قرآني غير از قرآن موجود هستند. خدا و پيغمبرشان حضرت علي عليهالسلام است و حبشان كربلا و نجف؛ امامان را ميپرستند و بر خاكشان سجده ميكنند. فقط سه نوبت نماز ميخوانند و هر عمل صحيحي هم كه در برابر اهل سنت انجام ميدهند براي تقيه است (بي آزار شيرازي، مشعل اتحاد، ص 6).
از آن طرف اهل سنت را در نظر شيعيان، دشمنان سرسخت اهل بيت معرفي كرده، تهمتها و سنتهاي گوناگون را به آنها نسبت ميدهند.
قدرتهاي سلطهگر غرب با بهرهبرداري از اين القائات تبليغاتي و نيز با تجهيز گروهكهاي خود فروخته ضد انقلاب با ايجاد ترور و وحشت بهويژه اوايل انقلاب اسلامي، جوي از ناامني و ناآرامي در مناطق سنينشين كشور ايجاد كرده بودند كه خود مانع بزرگي در ايجاد و ارائه خدمات و امكانات رفاهي، بهداشتي و آموزشي به شمار ميرفت؛ البته هرچند مردم پاك سيرت و مسلمان و انقلابي اهل سنت به اين تبليغات دروغين و بي اساس دشمنان اسلام و انقلاب توجه نكردند، سرانجام با تلاش همه جانبه فرزندان انقلابي اين مرز و بوم جلو تحريكات تفرقهافكنانه و ضد وحدت دشمن گرفته، و امنيت و آرامش كه يكي از وظايف اصلي نظام مقدس جمهوري اسلامي است، در اين مناطق حاكم شد. حضرت امام خميني رحمهالله كه يك لحظه نيز از فكر اتحاد و وحدت ميان مسلمانان غافل نبود فرمود: «آقايان اهل سنت و علماي شيعه مدتها است كه زحمت ميكشند تفرقه را كنار بگذارند و كساني كه پيغمبرشان و دينشان يكي است، همراه و برادر باشند؛ لكن افرادي كوشش ميكنند كه تفرقه ايجاد كنند و شما خوب ميدانيد كه چه كسي از تفرقه سود ميبرد» (صحيفه نور، ج16، ص 248، 25/5/61).
5ـ8. برگزاري كنفرانسهاي بين المللي
انقلاب اسلامي ايران همانگونه كه مسلمانان ايران را به برادري و تفاهم اسلامي دعوت ميكند، تمام مسلمانان را نيز براي تحقق وحدت اسلامي فرا ميخواند. در اين راه جمهوري اسلامي اساس كار خود را دعوت از عالمان و متفكران سراسر جهان براي بحث و تبادل نظر جهت آگاهي و شناخت بيشتر مذاهب از يكديگر و جلوگيري از هر گونه فعاليتهاي تفرقهافكنانه و ضد وحدت قرار داد.
جمهوري اسلامي ايران با برپايي كنفرانسهاي متعدد در سطح جهان توانسته است گامهاي بزرگي براي گردهمايي و تجمع عالمان اسلامي بردارد و با ايجاد بحثهاي مفيد و سازنده بيشتر
________________________________________
حقايق مكتوم و نيز مشتركات و امور مورد تفاهم مذاهب اسلامي را آشكار سازد و زمينههاي تشكيل امت واحده را پديد آورد.
حضرت آيتالله خامنهاي در خصوص برگزاري كنفرانسها و گردهماييهاي بزرگ عالمان و متفكران اسلامي ميفرمايد: «مهمترين مسؤوليت اين كنفرانسها و امثال آن، شناسايي مباني وحدت و رفع آن موانع ميباشد. به اعتقاد ما كوچكترين اين موانع ذهنيت عامه مردم است كه بايد اصلاح شود و اين امر جز به دست علما، روشنفكران، نويسندگان و كساني كه قدرت هدايت افكار عمومي را دارند، ميّسر نيست» (ويژه نامه تقريب ـ دبيرخانه كنفرانس وحدت اسلامي ـ 1369 تهران).
6ـ8. تأسيس مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي
مقام معظم رهبري، با توجه به ضرورت استمرار و تقريب انديشه نزديكي و اتحاد بين مسلمانان بر اساس يك طرح و برنامه مدون و تشكيلات منسجم در سال 1369 با صدور فرماني، مركزي به نام مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي تأسيس فرمود كه مكان آن تهران است.
أ. اهداف مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي
اهداف اين مجمع طبق ماده 3 اساسنامه آن عبارتند از:
1. كوشش در راه ايجاد آشنايي و تفاهيم بيشتر بين عالمان و متفكران و پيشوايان مذهبي جهان اسلامي در زمينههاي اعتقادي، فقهي، اجتماعي و سياسي؛
2. سعي در ايجاد هماهنگي و تشكيل جبهه واحد بر اساس اصول مسلّم اسلامي مقابل توطئههاي تبليغاتي و تهاجم فرهنگي دشمنان اسلام؛
3. اشاعه فكر تقريب بين تودههاي مسلمان و آگاه كردن آنان با توطئههاي تفرقهانگيز دشمنان؛
4. كوشش در تحكيم و اشاعه اصل اجتهاد و استنباط در مذاهب اسلامي.
مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي، اهدافپيشين را از راههاي گوناگون تحققميبخشد؛ از جمله:
* شناسايي و تماس با جمعيتها و انجمنها و شخصيتهاي گوناگون مسلمان كه مؤيد تقريب بين المذاهب هستند؛
* به منظور ايجاد زمينه فعاليتهاي مشترك؛ تأليف و تحقيق و نشر و توزيع كتب و مطبوعات و تحقيقات و بررسيهاي علمي و اجتماعي مناسب در زمينه مسائل مشترك مذاهب اسلامي؛
* ايجاد و گسترش فعاليتهاي حوزوي و دانشگاهي در زمينه فقه و اصول تطبيقي؛
* برگزاري مجامع و جلسات ثابت و فوقالعاده.
________________________________________
مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي داراي شورايعالي مرّكب از عالمان و دانشمندان ايران و اقصا نقاط جهان است. افزون بر آن يك مجمع عمومي دارد كه اعضاي آن از ميان عالمان و متفكران و پيشوايان مذاهب اسلامي در جهان كه موافق فكر تقريب مذاهب اسلامي باشند، برگزيده ميشوند كه دستكم سالي يك بار با حضور اكثريت اعضا تشكيل ميشود.
پس از تأسيس مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي و تدوين اساسنامه و خط مشي و اهداف آن، يكي از نخستين و مهمترين اقدامهاي اين مجمع، ارائه و عرضه منشور تقريب است كه شامل نمونه راههاي علمي و عملي تقريب مذاهب اسلامي ميشود و در دسترس جمع فراواني از محققان و انديشهوران مذاهب اسلامي در سراسر جهان اسلام قرار گرفت. در واقع بدين وسيله از آنها دعوت شد تا تحقيقات و آرا و مطالعات خود را به سوي اين موضوعات مورد نياز و ضرور براي تحقق انديشه تقريب مذاهب اسلامي سوق دهند تا محور و ملاكي براي بحثهاي انتقادي يا تكميلي آنها باشد.
رؤوس اصلي فعاليتها و اقدامهاي مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي را ميتوان از قبيل امور ذيل دانست: قرآن و تفسير، روايات و احاديث، رجال و تراجم، كتابها و مؤلفان، كلام و مناظره فقه و اجتهاد، اهل بيت عليهمالسلام و سلسله جليلالقدر سادات، صحابه و تابعين، سياست و حكومت. همچنين مجمع اقدام به تأسيس دانشگاه مذاهب اسلامي و مركز مطالعات فقهي كلامي كرده است.
ب. خط مشي مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي
1. جلب نظر عالمان مذاهب اسلامي و ايجاد هماهنگي ميان آنان: مقصود از مذاهب اسلامي، مذاهبي است كه اصول و اركان اسلام را پذيرفتهاند و ميتوان پيروان آنها را مسلمان ناميد.
2. مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي، مؤسسهاي فرهنگي، علمي است؛ ولي در شرايط لازم و طبق اقتضاي مصلحت امت اسلامي موضعهاي سياسي هم خواهد گرفت.
3. اين مجمع از انجام هرگونه عمل تفرقهآميز ميان مسلمانان ميپرهيزد و دولتهايي را كه باعث وحدت و ائتلاف امت اسلامي ميشوند تأييد ميكند.
4. اين مجمع، جهاني و بين المللي است و به يك منطقه يا يك كشور يا يك نژاد اختصاص ندارد و در خط مشي خود همواره به اين امر مهم متعهد خواهد بود.
5. هدف اين مجمع دعوت پيروان يك مذهب به مذهب ديگر نيست؛ بلكه هدف ايجاد تفاهم و دست يافتن به زمينههاي مشترك است.
________________________________________
6. مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي خواهد كوشيد با كليه مجامع و انجمنهاي اسلامي در سراسر جهان رابطه برقرار سازد.
7. مجمع براي رسيدن به اهداف خود، از كليه وسايل تبليغاتي مشروع نظير روزنامه، مجله، فيلم، تشكيل كنفرانسها، تهيه برنامه راديو و تلويزيون استفاده خواهد كرد.
8. اين مجمع تعهد دارد در حد امكان، اختلافهاي نو ظهور ميان كشورها و گروههاي اسلامي را مرتفع ساخته، طرفهاي نزاع را به صلح و آرامش دعوت كند.
9. مجمع در حفظ و مبادله ميراث مشترك فرهنگ اسلامي در هر زمان و مذهب ميكوشد و عقيده دارد، كليه مواريث فرهنگي و علمي مسلمانان از آنِ همه است.
10. اين مجمع بررسي و بحث در مسائل مورد اختلاف مذاهب اسلامي را در جوّي آرام و دور از تعصب بر اساس دليل و برهان و استنباط سالم تشويق ميكند و به همين سبب جلسات مشورتي مركّب از عالمان و مذاهب گوناگون را تشكيل خواهد داد.
11. مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي، در ايجاد رابطه با محققان مذاهب اسلامي جهت شناختن آراي متخصصان مذاهب آنان خواهد كوشيد.
12. مجمع خواهد كوشيد تا اختلافهاي مذهبي را بشناسد و در از ميان بردن آنها اقدام كند.
نتيجهگيري
انقلاباسلاميايران واكنشي از سوي طرفداران احيايتفكر دينيبراي حلمشكلات جوامع اسلامي و چارهجويي آنها با استفاده از اصول و مقررات ارزشمند اسلام بود. اين واكنش در مقابل استبداد و استكبار كه منافع خود را در نبود اسلام ميديدند، پديد آمد. مبارزان اسلامي براي تحقق بخشيدن به آرمانهاي اسلام با تأكيد بر هويت اسلامي به اتحاد و نزديكي فرقههاي گوناگون مذهب اسلام ميانديشيدند و به همين سبب بود كه نظر مثبت پيروان مذاهب اسلامي به انقلاب اسلامي جلب شد.
انقلاب اسلامي فقط به مسلمانان ايران منحصر نيست؛ بلكه آرمانهاي آنها مورد دلخواه و مطلوب ميليونها مسلماني است كه در كشورهاي خارج، خواه اسلامي و خواه غير اسلامي زندگي ميكنند. همينطور مبارزات انقلاب به داخل كشورها منحصر نيست؛ بلكه اعتقاد بر اين است كه روند مبارزات ملي بايد در سطح بين المللي انجام پذيرد؛ چرا كه تحقق بعضي از آرمانهاي اسلامي بعد از تأسيس حكومت اسلامي منوط به هماهنگي و نزديكي كشورهاي اسلامي است. انقلاب اسلامي به بيداري هويت اسلامي مسلمانان جهان دامن زد و آنها را نيز به سوي مبارزههاي اسلامي كشاند.
________________________________________
براي تحقق اهداف بينالمللي اسلام، راهبرد وحدت اسلامي يكي از پايدارترين خط مشيهاي جمهوري اسلامي ايران اتخاذ شده است. وحدت اسلامي به معناي تأكيد و تكيه بر مشتركات مذاهب اسلامي با مطرح نكردن ديدگاههاي متضاد است. وحدت اسلامي به معناي انتخاب يك مذهب به صورت مذهب تمام مسلمانان نيست؛ بلكه پيش شرط رسيدن به وحدت اسلامي، وجود اخوت اسلامي به معناي احساس برادري بين مسلمانان و كشورهاي اسلامي نسبت به يكديگر است.
جمهوري اسلامي ايران براي رسيدن به وحدت اسلامي در سطح ملي و بينالمللي كوششهاي فراواني كرده است كه نتايج مثبت آنها روشن است. در سطح كلان نتيجه اين اقدامها را در گسترش نهضتهاي اسلامي و مبارزات مسلمانان جهان براي ساختن جامعهاي بر اساس اسلام ميتوان مشاهده كرد. اين آثار جز با بهرهگيري از امكانات موجود ملي و بين المللي به دست نيامدهاند.
در آينده نيز اين راهبرد به طور مسلّم از طرف جمهوري اسلامي ايران مورد پيگيري قرار خواهد گرفت كه در اين مورد لازم است با توجه به تجارب گذشته آثار مثبتتري ارائه شود. يكي از ساز و كارهايي كه در تحقق اين راهبرد ميتواند بسيار مؤثر باشد، سازمان كنفرانس اسلامي است. اين سازمان كارايي خود را در رفع ستم از يكي از ملل مسلمان يعني مسلمانان بوسني و هرزگوين در عصر حاضر نشان داده است. يگانه عامل مؤثر در پيروزي اين سازمان، وحدت و اتفاق نظر كشورهاي اسلامي در حمايت از مسلمانان بي دفاع بوسني بود و ميتوان گفت كه در صورت تكرار چنين اتفاق نظري در مورد مسائل ديگر، باز اين سازمان در پيش بردن اهداف خود موفق خواهد بود.
براي وحدت و اتفاق نظر كشورهاي اسلامي در قالب سازمان كنفرانس اسلامي لازم است مشكلات موجود بين كشورهاي مسلمان شناسايي و حل شود. همچنين بايد براي رفع مشكلات به اسلام متوسل و متمسك بود. در چنين وضعي بايد از استعدادها و منابع قوت كشورهاي اسلامي براي تقويت سازمان كنفرانس اسلامي و تبديل آن به يك سازمان بسيار قوي در سطح بين المللي و محوّل كردن وظايف گوناگون اقتصادي، سياسي، فرهنگي و نظامي در آن و استمرار وحدت بين مسلمانان استفاده كرد.
منابع و مآخذ
أ. كتابها
22. الگار، حامد، نهضت بيداري در جهان اسلام، سيد محمدمهدي جعفري.
23. الموسوي،...، مباحثي عميق در جهت وحدت امت اسلامي،احمدصادقي،انتشارتحاذق،قم،1362ش.
24. بي آزار شيرازي، عبدالكريم، اسلام آيين همبستگي، انتشارات بعثت، تهران، 1354 ش.
25. بي آزار شيرازي، عبدالكريم، رسالت انقلاب اسلامي ايران در توحيد كلمه، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1370ش.
26. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، مشعل اتحاد، موسسه انجام كتاب، 1370 ش.
27. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، همبستگي مذاهب اسلامي، اميركبير، 1357 ش.
28. خامنهاي، محمد، حج از ديدگاه حقوق بين الملل، انتشارات كيهان، 1371ش.
29. خدوري، مجيد، تجديد حيات سياسي اسلام، از سيد جمال تا اخوان، حميد احمدي.
30. خميني، روح الله، صحيفه نور.
31. ـــــــــــــــــ، كشف الاسرار.
32. ـــــــــــــــــ، ولايت فقيه.
33. دار التقريب بين المذاهب الاسلاميه، ويژه نامه تقريب، سالهاي (69 ـ 72).
34. شري، محمد جواد، اميرالمؤمنين اسوه وحدت، محمدرضا عطايي، انتشارات بنياد پژوهشهاي اسلامي، مشهد، 1366ش.
35. عميد زنجاني، عباسعلي، انقلاب اسلامي و ريشههاي آن، موسسه خدماتفرهنگيانقلاب،1367ش.
36. عنايت، حميد، انديشه سياسي اسلام معاصر، بهاءالدين خرمشاهي، انتشارات خوارزمي، 1365ش.
37. ـــــــــــــــ، سيري در انديشه سياسي عرب، انتشارات امير كبير.
38. قوام عبدالعلي، اصول سياست خارجي و سياست بين الملل، انتشارات سمت، 1370ش.
39. كاظمي، علي اصغر، نقش قدرت در جامعه روابط بين الملل، نشر قومس، 1369ش.
40. مصطفوي، سيد جواد، اتحاد و همبستگي در نهج البلاغه، بنياد پژوهشهاي اسلامي، مشهد، 1362ش.
41. مطهري، مرتضي، نهضتهاي اسلامي در صد ساله اخير، انتشارات صدرا، بيتا.
42. موثقي، احمد. استراتژي وحدت از انديشه سياسي اسلام، دفتر تبليغات اسلامي، قم، 1370ش.
43. نقوي، پاكباز و محمدي ملايري، نادر شاه، انتشارات بنياد، سوم، 1369ش.
ب .مقالات
44. بازگشت به هويت اسلامي، كيهان 10/2/70.
45. بنيادگرايي و علل خيزش آن در قرن حاضر، ابرار 22/1/72.
46. جنبشهاي اسلامي در قرن معاصر، روزنامه سلام 29/6/71.
47. گسترش جنبشهاي اسلامي از شمال افريقا تا كرانه اقيانوس آرام، كيهان 11/4/70.
48. گسترش جنبشهاي اسلامي، روزنامه كيهان 9/4/70.
49. مجله سياست خارجي، ش 1، سال 66، دفتر مطالعات سياسي و بين المللي.
دیدگاه شما