حُسن ظن به دیگران همان چیزی است که در اسلام و سخنان اهل بیت و در کنار آن امروزه در گفتار روان شناسان برای رسیدن به آرامش و کاهش بسیاری از فشارهای روانی خیلی به آن سفارش شده است.

به این معنی که هرگاه سخنی را شنیدیم یا عملی را از دیگران مشاهده کردیم و احتمال اشتباه و نادرستی در آن کلام و رفتار دادیم، بر ما است که آن احتمال را از بین ببریم و آن را به دیده حُسن بنگریم.

پس اگر نتوانستیم آن‌ها را به صورت خوب و نیکو بنگریم، هیچکس را جز خودمان نباید ملامت کنیم.(مظاهری، حسین، کاوشی در اخلاق اسلامی، ص 399)

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

(لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُوْمِنُونَ وَ الْمُوْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیْراً وَ قالُوا هذا إِفْكٌ مُبینٌ). نور/ 12؛

ترجمه: چرا هنگامى كه آن [بُهتان] را شنیدید، مردان و زنان مومن گمان نیك به خود نبردند و نگفتند: «این بُهتانى آشكار است؟».

در نهج ‏البلاغه، مكرر به ویژگی‏های مثبت افراد اشاره شده و ما را به آن توجه داده است.

خطبه «متقین» زیباترین بیان‏ها را درباره ویژگی‏های مثبت دارد. در اینجا برای نمونه، یكی از كلمات قصار حضرت را درباره مومنان مطرح می‏كنیم: «الْمُوْمِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ أَوْسَعُ شَی‏ءٍ صَدْرا وَ أَذَلُّ شَی‏ءٍ نَفْسا یَكْرَهُ الرِّفْعَةَ وَ یَشْنَأُ السُّمْعَةَ طَوِیلٌ غَمُّهُ بَعِیدٌ هَمُّهُ كَثِیرٌ صَمْتُهُ مَشْغُولٌ وَقْتُهُ شَكُورٌ صَبُورٌ مَغْمُورٌ بِفِكْرَتِهِ ضَنِینٌ بِخَلَّتِهِ سَهْلُ الْخَلِیقَةِ لَیِّنُ الْعَرِیكَةِ نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ وَ هُوَ أَذَلُّ مِنَ الْعَبْد»

فرد مومن صورتش خندان است و قلبش اندوهناك. در حوادث حوصله فراوان دارد و روحش ذلیل و تسلیم وی است. از سركشی ناراحت می‏شود و با ریا دشمن است. اندوهش طولانی و همتش عالی است. حرفش كم است و كارش زیاد. سپاسگزار و شكیباست. در فكر خود فرو رفته و در ذكر حاجت بخل می‏ورزد. خوش برخورد و نرم‏خوست در عین اینكه ذلیل‏تر از بنده است، روحش سخت‏تر از سنگ است.

حُسن ظن به دیگران همان چیزی است که در اسلام و سخنان اهل بیت و در کنار آن امروزه در گفتار

روان شناسان برای رسیدن به آرامش و کاهش بسیاری از فشارهای روانی خیلی به آن سفارش شده است. به این معنی که هرگاه سخنی را شنیدیم یا عملی را از دیگران مشاهده کردیم و احتمال اشتباه و نادرستی در آن کلام و رفتار دادیم، بر ما است که آن احتمال را از بین ببریم و آن را به دیده حُسن بنگریم.

نهی از غیبت، تهمت، كینه‏ توزی، تجسس و سخن‏ چینی همگی به نوعی ما را به سوی توجه به ویژگی‏های مثبت و عدم توجه به ویژگی‏های منفی افراد جهت می‏دهد: «أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ عَرَفَ مِنْ أَخِیهِ وَثِیقَةَ دِینٍ وَ سَدَادَ طَرِیقٍ فَلَا یَسْمَعَنَّ فِیهِ أَقَاوِیلَ الرِّجَال»

شما مردم هرگاه به اعتماد و حسن عمل برادر دینی خود عقیده دارید، حرف این و آن را درباره او نشنوید.

بدبینی به دیگران نه تنها ناظر به اعمال گذشته آن‌ها نیست بلکه عاملی است بر اینکه نسبت به رفتارهای دیگران در آینده نیز انتظار منفی داشته باشیم. افراد بدبین انتظار عملکرد نادرست از دیگران دارند؛ زیرا خودشان نیز به خاطر بدبینی عملکرد درست ندارند.

امام علی(علیه السلام) این افراد را بدترین افراد می‌شمارند و می‌فرماید:

«شَرُّ النَّاسِ مَنْ لَا یَثِقُ بِأَحَدٍ لِسُوءِ ظَنِّهِ‏ وَ لَا یَثِقُ بِهِ أَحَدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ».شرح آقا جمال خوانسارى، ج 4، ص 178

ترجمه: بدترین افراد کسی است که به دیگران به خاطر بدبینی اعتماد ندارد و دیگران نیز به خاطر بدرفتاری به او اعتماد ندارند.
بدبینی به دیگران نه تنها ناظر به اعمال گذشته آن‌ها نیست بلکه عاملی است بر اینکه نسبت به رفتارهای دیگران در آینده نیز انتظار منفی داشته باشیم. افراد بدبین انتظار عملکرد نادرست از دیگران دارند؛ زیرا خودشان نیز به خاطر بدبینی عملکرد درست ندارند.

این روایت هم رابطه بدبینی با رفتار بد و هم تأثیر بدبینی را در روابط اجتماعی نشان می‌دهد. وقتی کسی به دیگری اعتماد نمی‌کند انتظار منفی از عملکرد او در آینده دارد که این هم در علم روان شناسی و هم در منابع اسلامی امری نکوهیده است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مکرراً انسان‌ها را به نگرش مثبت درباره یکدیگر تشویق می‌کردند. ایشان درباره تلاش برای پیدا کردن حُسن ظن به مردم می‌فرماید:

«اطْلُبْ‏ لِأَخِیكَ‏ عُذْراً فَإِنْ لَمْ تَجِدْ لَهُ عُذْراً فَالْتَمِسْ لَهُ عُذْراً».بحارالانوار ج 10، ص 100؛

ترجمه: برای کارهای برادرت دنبال عذر و بهانه باش و اگر عذری نیافتی، باز تلاش کن تا عذر و دلیل بیابی.

امام علی(علیه السلام) خطاب به مالک اشتر می‌فرماید:

«وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْ‏بِأَدْعَى إِلَى حُسْنِ ظَنِّ وَالٍ بِرَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ وَ تَخْفِیفِهِ الْمَئُونَاتِ عَلَیْهِمْ وَ تَرْكِ اسْتِكْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَى مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ فَلْیَكُنْ مِنْكَ فِی ذَلِكَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَكَ بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ بِرَعِیَّتِكَ فَإِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ یَقْطَعُ عَنْكَ نَصَباً طَوِیلًا وَ إِنَّ أَحَقَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّكَ بِهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلَاوُكَ عِنْدَهُ».(نهج البلاغه، نامه/53؛)

ترجمه: و بدان كه هیچ چیز گمان والى را به رعیت نیك نیارد، چون نیكی ای كه در حق آنان كند و بارشان را سبك دارد، و ناخوش نشمردن از ایشان آنچه را كه حقى در آن ندارد بر آنان. پس رفتار تو چنان باید، كه خوش گمانى رعیت برایت فراهم آید، كه این رنج دراز را از تو مى‏زداید. و به خوش گمانى تو آن كس سزاوارتر كه از تو بدو نیكى رسیده و بدگمانى‏ات بدان بیشتر باید كه از تو بدى دیده.